Бјорн Габриел: Со отворањето на локалната канцеларија, ЕИБ ќе ја засили својата поддршка на македонската економија

„Европската инвестициска банка е долгогодишен партнер на Северна Македонија. На нејзина територија работиме 45 години, а од 1991 година банката има инвестирано 1,1 милијарди евра за поддршка на развојот на виталната инфраструктура и малите и средни претпријатија (МСП). Отворањето на нашето претставништво во Северна Македонија е природно продолжување на оваа плодна соработка со земјата. Тоа ќе ни помогне уште подобро да ги разбереме и да им служиме на специфичните финансиски потреби на нашите партнери во централната и локалната власт, како и на приватниот сектор.“

Господине Габриел, на почетокот, честитки за новата позиција на претставник на ЕИБ за Северна Македонија, на која неодамна бевте назначен. Да потенцираме уште еднаш каква додадената вредност ќе донесе специјалната канцеларија на ЕИБ во Скопје за македонската економија и општеството воопшто?

Ви благодарам за добрите желби и за можноста да зборувам за вашиот ценет медиум.

Отворањето на канцеларијата на ЕИБ во Северна Македонија е дел од нашиот план за постепено проширување на нашата финансиска и техничка поддршка за Западен Балкан. Во февруари оваа година, на барање на земјите членки на ЕУ, ја формиравме „ЕИБ Глобално“ – посебен огранок на ЕИБ насочен кон подобро задоволување на потребите на земјите партнери на ЕУ.

ЕИБ е долгогодишен партнер на Северна Македонија. На нејзина територија работиме 45 години, а од 1991 година банката има инвестирано 1,1 милијарди евра за поддршка на развојот на виталната инфраструктура и малите и средни претпријатија (МСП). На тој начин изградивме доверлива и долгогодишна соработка со мноштво македонски колеги.

Отворањето на нашето претставништво во Северна Македонија е природно продолжување на оваа плодна соработка со земјата. Тоа ќе ни помогне уште подобро да ги разбереме и да им служиме на специфичните финансиски потреби на нашите партнери во централната и локалната власт, како и на приватниот сектор. Накратко, ќе ни помогне да донесеме повеќе ресурси за регионот и во форма на грантови и заеми за техничка помош и повеќе финансиски и секторски експерти на терен. Благодарение на овој нов тим исклучиво посветен на земјите од проширувањето на ЕУ, ќе можеме целосно да се фокусираме на локалните проекти.

Како резултат на овие напори, се надеваме дека ќе донесеме практични придобивки за македонските граѓани кога станува збор за животниот стандард и деловните активности, како и дека ќе помогнеме во понатамошниот процес на интеграција на земјата во ЕУ.

Кои ќе бидат приоритетите на поддршката што ЕИБ ќе ѝ ја обезбеди на Северна Македонија во следниот период?

Во принцип, работата на банката на ЕУ се раководи според политиките на ЕУ и приоритетите на рамката за соработка меѓу ЕУ и Северна Македонија. Значи, јасно е дека Економскиот и инвестициски план на Европската комисија, Зелената и дигиталната агенда и најновата иницијатива „Глобална порта“ се клучни двигатели на инвестициската и советодавна поддршка на ЕИБ Глобално во широк опсег на сектори.

Во текот на оваа година планираме да ја одобрат новата инвестиција за изградбата и рехабилитацијата на водоснабдувањето, собирањето на отпадните води и вонредните мерки за заштита од поплави за општините низ Северна Македонија. Оваа инвестициска програма ќе се реализира под раководство на Министерството за животна средина и просторно планирање. Таа ќе ѝ помогне на земјата да го зголеми пристапот до вода за пиење, санитарните услуги и отпорноста на климатските промени, бидејќи проектот ќе помогне во заштитата на јавното здравје и животната средина.

Мило ми е што можам да кажам дека ќе ја поддржиме инвестициската програма со дополнителна техничка помош од нашата т.н. Иницијатива за економска отпорност. На овој начин, на располагање е дополнителна експертиза за идентификација, подготовка и реализација на конкретни проекти за инвестиции за вода во општините.

Покрај тоа, планираме да потпишеме нова кредитна линија со Развојната банка на Северна Македонија за поддршка на декарбонизацијата на македонските компании и воведување еколошки и енергетски ефикасни технологии. Оваа нова инвестиција е во согласност и со климатските амбиции на ЕИБ и со мерките донесени од владата на Северна Македонија како одговор на актуелната енергетска криза. Исто така, тука размислуваме да го надополниме нашето финансирање со техничка поддршка во корист на РБСМ, комерцијалните банки и евентуално деловните здруженија.

Работиме и на финансирање на пругата на железничкиот Коридор VIII, делницата од Крива Паланка до бугарската граница, вклучително и обезбедување на дополнителна техничка поддршка за реализација на проектот. Како една од водечките инвестиции во рамките на Економскиот и инвестициски план, проектот ќе има корист и од каналот за грантови на ЕУ преку Инвестициската рамка за Западен Балкан.

Но, нема да застанеме тука. Како приоритетни ќе ги разгледаме и начините за поддршка на енергетската транзиција, дигитализацијата и инклузивниот раст на Северна Македонија. Исто така, ќе ги истражиме начините за мобилизирање на инвестициите во приватниот сектор. Затоа, Банката има намера да развие нови инструменти за гаранција и поделба на ризикот за приватниот сектор во соработка со Европската комисија.

На крај, дозволете ми да споменам дека обемот на нашите активности не опфаќа само финансиска поддршка, туку вклучува и услуги за размена на знаење и советодавни услуги. Тие даваат поддршка за подготовка на проекти со високо влијание, спроведување пошироки инвестициски програми или реформски напори во конкретен сектор, на пример, во банкарскиот сектор. Во овој контекст, нашето локално присуство ќе помогне да се создадат нови партнерства и да се пренесе релевантната експертиза на ЕИБ Глобално, на пример, кога станува збор за зазеленување на финансискиот систем во согласност со таксономијата на ЕУ за одржливи финансии.

Кои се тековните кредитни линии од ЕИБ кои им помагаат на македонските бизниси, а со кои управуваат Развојната банка и комерцијалните банки?

За поддршка на побрзо закрепнување од пандемијата на КОВИД-19, ЕИБ потпиша договор во висина од 100 милиони евра со Развојната банка на Северна Македонија (РБСМ) во 2021 година. Овие средства беа ставени на располагање под поволни услови во локалните комерцијални банки, како непосредна поддршка за малите и средните претпријатија (МСП) и средно пазарно капитализираните претпријатија што работат во трудово – интензивни сектори, како што се производството и услугите. Во јуни оваа година, РБСМ ја повлече последната 5-та  транша од овој заем, којшто е планиран да поддржи 43 проекти кај малите бизниси. Со вкупниот заем досега се поддржани 770 нови работни места.

Финансирањето е дел од иницијативата „Тим Европа“ и финансискиот пакет на ЕИБ Глобално за помош на Западен Балкан додека регионот закрепнува од КОВИД‑19. Според истиот аранжман, Банката ѝ додели кредитна линија од 15 милиони евра во 2020 година на групацијата ПроКредит во Северна Македонија за обезбедување на многу потребното финансирање на компаниите и решавање на нивните потреби за обртен капитал, ликвидност и инвестиции.

Неодамна беше објавен Извештајот на ЕИБ, ЕБОР и ММФ за отпорноста на компаниите од Западен Балкан во пандемијата и после неа, па каков беше заклучокот за македонските компании? Како тие се справија со пандемијата? Колку се подготвени за проблемите со кои се соочуваат сега, како што се зголемувањето на цените на енергијата итн.?

Според оваа анкета на претпријатијата, фирмите ја поминале пандемијата подобро отколку што првично се стравуваше. Тие изгубија 29 % од прометот и отпуштија 9 % од нивната работна сила, при што пандемијата особено тешко ги погоди услужните дејности со интензивен контакт и помалите и средните бизниси. Сепак, масовната поддршка за политиката помогна да се спречат големи стечаи, при што само 3 % од фирмите во регионот поднесоа барање за неликвидност или трајно затворање.

Извештајот покажува дека фирмите кои биле интегрирани во глобалните синџири на вредности, оние кои биле поиновативни во минатото, оние кои биле повеќе дигитализирани и оние со подобар квалитет на управување подобро се адаптирале за време на пандемијата. Тие го проширија своето онлајн присуство, се префрлија на работа на далечина, го приспособија производството или поефективно ја искористија достапната поддршка за политиката.

Сепак, со оглед на актуелната криза, постои итна потреба да се продолжи со дигитализацијата и зелената транзиција. Според анкетата, фирмите на Западен Балкан заостануваат во практиките на зелено управување, особено во поставувањето на целите за користење на енергијата и емисиите. Во текот на изминатите три години, само 21 % од нив инвестирале во енергетската ефикасност. Помеѓу пречките, фирмите го споменуваат пристапот до финансии, особено младите иновативни фирми и стартапите, поради недостатокот на кредитна историја и зависноста од нематеријални средства коишто е тешко да се обезбедат.

Згора на тоа, нашата анкета за кредитирање на банките покажува дека банките сигнализираат потенцијално затегнување на понудата на кредити и можно влошување на квалитетот на кредитите. Со текот на времето, политиката на повисоки стапки ќе се претвори во построги услови за финансирање, при што јазот меѓу побарувачката и кредитната понуда ќе биде уште посилен за МСП. Овие трендови би можеле да ги попречат инвестициските планови на фирмите, што се клучни двигатели на нивниот раст и конкурентност. Насочените политички мерки, заедно со зголемувањето на нивните капацитети и пристапот до финансии се вистинскиот пат напред во справувањето со глобалните предизвици.

За време на руско – украинскиот конфликт, особено е јасна потребата Европа да биде енергетски независна. Кои ќе бидат стратешките приоритети на ЕИБ за да ѝ помогне на Северна Македонија да ја изгради својата енергетска инфраструктура и капацитет?

ЕИБ Глобално ја финансира изградбата на интерконектор за гас од Северна Македонија до Грција со заем од 28,9 милиони евра, којшто е надополнет со грант од ЕУ во висина од 12,43 милиони евра, како приоритетни проекти во рамките на Економскиот и инвестициски план. Тој има за цел да ја поддржи диверзификацијата на снабдувањето со енергија, да ја намали зависноста од еден доминантен снабдувач и да ја зголеми енергетската безбедност, што е еден од приоритетите што војната во Украина ги изнесе на површина.

Покрај овој проект, ЕИБ Глобално бара нови можности за финансирање на енергетската транзиција во Северна Македонија. Веќе ја ставивме на располагање нашата техничка и финансиска поддршка за ваков вид проекти во Западен Балкан. На пример, во Босна и Херцеговина обезбедуваме техничка поддршка за подготовка на проектот за обновлива енергија на Влашиќ, којшто ќе ја олесни изградбата на паркот со ветерници од 50 MW во регионот на Травник.

На глобално ниво, ЕИБ обезбеди 13 милијарди евра за финансирање на енергетскиот сектор во 2021 година, од кои 4,7 милијарди евра за проекти за енергетска ефикасност и 5,7 милијарди евра за проекти за обновлива енергија. Го поддржуваме целиот опсег на технологии за обновлива енергија (соларна, ветерна, хидро, биомаса, геотермална), како и нивната интеграција во енергетскиот систем преку паметни мрежи, проекти за дигитализација и складирање, како и проекти наменети за претворање на обновливата енергија во други носители на енергија. Со нетрпение очекуваме уште повеќе да ги прошириме нашите советодавни услуги за нашите локални партнери, но и овде во Северна Македонија, за подготовка и спроведување на ваков вид проекти.

Какви се вашите очекувања за решавање на проблемот со проектот за пречистителната станица за отпадни води во Скопје, во вредност од 136 милиони евра и финансиран од ЕИБ и ЕБОР? Каков ефект ќе има сегашниот застој на проектот врз Скопје и македонската држава во целост кога станува збор за градење односи со меѓународните финансиски институции?

Изградбата на пречистителната станица за отпадни води (ПСОВ) во Скопје е водечки проект според Економскиот и инвестициски план на Европската комисија и Зелената агенда за Западен Балкан. Тој се очекува да генерира значителни подобрувања на квалитетот на животната средина и здравствени придобивки преку обезбедување прочистена вода и избегнување на континуираното испуштање непречистени отпадни води во реката Вардар.

Во тек се две меѓународни набавки, за работи и услуги, при што двата договора се во завршна фаза на проценка на понудите. ЕИБ Глобално може да потврди дека, од почетокот на проектот, исполнети се условите за исплата на средствата. Набавките се спроведени во согласност со процедурите на ЕИБ и во согласност со одобрената стратегија за набавка. Се надеваме дека наскоро ќе видиме успешно завршување на тековната проценка на понудите и доделување на соодветните договори за овој значаен проект.

И покрај предизвиците околу овој проект, тие нема да ја спречат ниту посветеноста, ниту амбициите што ја поттикнуваат работата на Банката на ЕУ во Северна Македонија. Баш напротив. Но, тие служат како корисен потсетник дека секој трансформациски проект бара стратешки поглед, основен политички консензус и долгорочна посветеност кога станува збор за акциските приоритети и начините на нивно спроведување, во интерес на јавноста.

Во моментов, централните банки ширум светот се борат против инфлацијата со зголемување на каматните стапки, па како мислите дека тоа ќе влијае на економиите во развој, каква што е Северна Македонија, коишто се веќе погодени од кризата што започна со пандемијата?

Може да се каже дека војната во Украина ја наруши брзината на обновата на Западен Балкан и цела Европа. На суверено ниво, регионот може да се соочи со различни дополнителни кредитни ризици што произлегуваат од конфликтот во Украина, со понатамошни притисоци на цените и зголемена одбивност од страна на инвеститорите. Зголемувањето на долгот може да стане премногу скапо и на земјите може да им биде тешко да пристапат до пазарите на капитал. Овие трендови би можеле да се влошат поради политичката несигурност, ненаменските мерки за поддршка и понатамошното нарушување на трговијата поради геополитичките тензии.

Северна Македонија е на добар пат кон развивање функционална пазарна економија и е умерено подготвена да се справи со притисокот од конкуренцијата. Поддршката на растот на приватниот сектор преку структурни реформи, зајакнување на човечкиот капитал, забрзување на енергетската транзиција и процесот на пристапување кон ЕУ ќе биде од суштинско значење за продолжување на овие позитивни трендови. Истовремено, насочената заштита на ранливите претпријатија и социјалните групи исто така ќе бара внимание. Истото важи и за регионалната соработка на енергетските пазари и ефективните трговски врски, бидејќи тие ќе играат витална улога во надминувањето на економските предизвици.