Во новите, посиромашни членки на ЕУ храната повеќе поскапува одошто во старите, богати

Уште првиот поглед на статистиката покажува дека најголеми жртви на инфлацијата на храната се новите членки на ЕУ, земјите во Европа во транзиција. За една година храната најмногу поскапела во Унгарија и тоа дури 34 отсто. Хрватска е на осмото место со пораст на цената од 19,8 отсто, а некаде помеѓу се Литванија, Летонија, Бугарија, Естонија, Словачка и Чешка.

Со цените на храната во ЕУ деновиве се занимаваа статистичарите на Евростат. За една година храната најмногу поскапела во Унгарија и тоа дури 34 отсто. Хрватска е на осмото место со пораст на цената од 19,8 отсто, а некаде помеѓу се Литванија, Летонија, Бугарија, Естонија, Словачка и Чешка.

Уште првиот поглед на статистиката покажува дека најголеми жртви на инфлацијата на храната се новите членки на ЕУ, земјите во Европа во транзиција. Романија и Полска се веднаш до Хрватска, а само Словенија (14,2 отсто) е нешто подобра од просекот на ЕУ (14,3 отсто). Од друга страна, во 25-те поединечни категории на храна, земјите од старата Европска унија речиси и да не се меѓу десетте со најголем пораст на цените на храната. Ваквата распределба е уште поопасна и дополнително ги раслојува богатите од сиромашните, кои трошат значително поголем дел од својот приход на храна.

На пример, во Хрватска храната и безалкохолните пијалаци сочинуваат повеќе од 25 отсто од вкупните трошоци, пишува загрепски Лидер медиа. Кога ќе се додадат на тоа комуналиите ( струја, гас и други горива), кое одзема речиси 17 проценти од приходот и превоз (15 проценти), јасно е дека просечниот хрватски граѓанин чувствува значително повисока инфлација од официјалните 12,3 проценти, што е измерено во август. Истото важи и за другите земји со понизок стандард.

Унијата е нето извозник на храна

Меѓутоа, зошто храната станува поскапа за сиромашните? И како тоа, Унгарија, сместена во плодната панонска рамнина, води на листата? Изненадувањето е дотолку поголемо затоа што унгарскиот премиер Виктор Орбан ги замрзна цените на основните прехранбени производи од февруари, но не успеа да ја заузди инфлацијата, дури ни во тој сегмент. Од друга страна, на жителите на пограничните области на Хрватска и понатаму им се исплатува шопинг во Унгарија, иако хрватската влада замрзна некои цени и иако Хрватска е меѓу земјите со голем земјоделски потенцијал и силна прехранбена индустрија.

Што се однесува до Хрватска, таа е меѓу земјите со најголеми поскапувања во повеќето од 25-те категории, а во една категорија е на врвот. Цените на виното пораснале за 15,3 отсто (просекот во ЕУ е 5,2 отсто, а цените најмалку пораснале во Луксембург,  1,8 отсто). Исклучок се цените на зеленчукот, чии цени се покачени на ниво на просекот во ЕУ (10,7 отсто), и свинското месо, пивото и овошјето (под просекот) и маслиновото масло кое поскапи за 3,7 отсто, само 0,6 процентни поени повеќе од Австрија, која имаше најмало поскапување.

Во споредбата на прехранбените производи со вкупниот пораст на цените, во Хрватска под инфлацијата од 12,3 отсто се само растот на цените на  свинското месо (10,9 отсто), зеленчукот (10,7 отсто), пивото (5,1 отсто), маслиновото масло (3,7 отсто) и овошјето (три отсто).

Во август храната во ЕУ беше во просек за 14,3 отсто поскапа од пред една година. И тоа не е лоша вест на ниво на континент. Имено, Унијата извезува повеќе храна отколку што увезува. Во првите пет месеци 27-те земји извезле храна во вредност од 89 милијарди евра, а увезле за 67 милијарди евра, така што надворешно – трговскиот биланс на ЕУ е околу 22 милијарди евра.

 Затоа поскапувањето на храната, кое е значително повисоко од инфлацијата (во август беше 5,9 отсто), остава вишок пари во буџетите на земјите од ЕУ. Се разбира, тоа не важи за една Хрватска, на пример, заклучува Лидер медиа. Минатата година увезле храна во вредност од 3,6 милијарди евра, а извезле за само 2,7 милијарди евра, што е трговски дефицит од 900 милиони евра. Основното производство е релативно светла точка во овој поглед: земјоделството забележало надворешно – трговски суфицит од 307 милиони евра, но затоа прехранбената индустрија со извоз од 1,7 милијарди евра не можеше да надомести за увоз од дури 2,9  милијарди евра.

Храната како софистицирано оружје

Најголем дел од овој увоз се пласира на хрватскиот пазар преку малопродажните синџири. Минатата година увозот само на десетте најголеми трговци на прехранбени производи изнесуваше нешто над една милијарда евра, а најголем дел од нив беше храна. Па, кога се знае дека осум од тие десет синџири се дел од бизнисот на големите меѓународни компании (мора да се навикнеме дека и најголемиот Конзум плус веќе не е во домашна сопственост), јасно е дека тие исто така ги диктираат цените на пазарот. И на нив, како и на нивните матични земји, кои се големи извозници на храна, им одговара поскапувањето на прехранбените производи.

Може да се каже дека денес храната не е оружје само во контекст на бродови полни со украинска пченица наменети за Африка запрени во пристаништата на Црното Море. Оваа приказна за цените покажува дека храната може да биде оружје на пософистициран начин, па дури и ако употребата на ова оружје никаде не е пропишана, ниту пак некој формално одлучил да го користи.

Тоа не е нуклеарно оружје, но поредокот на европскиот континент може да се смени и без војна. Мора да се признае, за разлика од Африка, земјите во транзиција нема да гладуваат поради употребата на ова оружје. Иако идејата за Европа со две брзини никогаш не беше реализирана, во сенката на војната во соседството, се остваруваат предупредувањата стари повеќе од десет години за економија со „две брзини“ со доминација на извозните економии на моќниот стар северозапад од Европа и заостанувањето на новиот, транзициски југоисток.

Во Македонија лебот и маслото поскапени за речиси 50%

Месото за една година е поскапо за 23,3%, млекото, сирењето и јајцата за 27%, а маслото за јадење за 47%. За овошје и зеленчук граѓаните во август плаќале за 7,3%, односно 13,6% повеќе од минатата година.

Трошоците на живот на годишно ниво се зголемени за 16,8%, а цените на мало за 14,2%. Државниот завод за статистика објави ново рекордно зголемување на инфлацијата за месец август. Лебот и житата се поскапени за 44%, месото за 23,3%, млекото, сирењето и јајцата за 27%, а маслото за јадење за 47%. За овошје и зеленчук граѓаните во август плаќале за 7,3%, односно 13,6% повеќе од минатата година.

Струјата на домаќинствата им е поскапа за преку 20%, гасот за дури 43,3%, течните горива за 45%, а топлинската енергија за 30%. Поскапени се и домашните услуги и услугите за домаќинства, за преку 30%, додека транспортот е поскапен за 17,4% во просек, при што најголем пораст имаат цените на горивата, за 34%.

Угостителските услуги поскапеле за речиси 20%, додека услугите за сместување за преку 50%.

Од ретките ставки што поевтиниле за една година, барем како што измериле во државната статистика, се чевлите, за минорни 0,4%,  опремата за спорт и рекреација, за 1,5% и  книгите за 1,8%.