Дали нето нула емисија е практично невозможна мисија

Единствениот начин да се одржи човештвото безбедно е итно и одржливо радикално намалување на емисиите на стакленички гасови на социјално праведен начин, во кој академиците и научниците треба да ја играат својата улога. Сепак, многу од нив се чувствуваат крајно непријатно да ја преминат невидливата линија што ја дели нивната секојдневна работа од пошироките општествени и политички прашања.

Заканите од климатските промени се директна последица на прекумерната количина на јаглерод диоксид во атмосферата, велат климатолозите. Затоа, произлегува дека мора да престанеме да испуштаме јаглерод диоксид, или драстично да го намалиме неговото ослободување или да го отстраниме од атмосферата со нови технологии. Во моментов, постојат многу предлози за тоа како всушност да се отстрани тој CO₂ од атмосферата, од масовно садење дрвја до високо – технолошки решенија и уреди кои ќе вшмукуваат  јаглерод диоксид директно од воздухот.

Сегашниот консензус е дека ако ги примениме овие и други таканаречени техники за „отстранување на јаглерод диоксид“ и ако во исто време го намалиме согорувањето на фосилните горива, можеме да го запреме глобалното затоплување, а надежта е дека до средината на веков ќе ја постигнеме сонуваната нето нула емисија. Тоа треба да биде точката, пресвртната точка, каде што сите преостанати емисии на стакленички гасови се балансираат со технологии кои ги отстрануваат од атмосферата. Одлична идеја во принцип, но тотално неостварлива засега.

За време на климатскиот самит во Рио во 1992 година, сите нации се согласија дека е неопходно да се стабилизираат концентрациите на стакленички гасови со цел да се намали влијанието врз климата. Самитот во Кјото во 1997 година се обиде да започне со имплементација на оваа цел во пракса, но како што минуваа годините, почетната задача стануваше сè потешка со оглед на континуираното зголемување на употребата на фосилни горива.

Неосновани надежи

Отприлика во тоа време, беа развиени првите компјутерски модели кои ги поврзуваат емисиите на стакленички гасови со влијанијата врз различни сектори на економијата. Овие хибридни климатско – економски модели се познати како „Интегрирани модели за проценка“. Тие им овозможија на моделарите да ја поврзат економската активност со климата, на пример, со истражување како промените во инвестициите и технологијата може да доведат до промени во емисиите на стакленички гасови. Како што рекоа тогашните аналитичари, со новите модели на проценка можете да ги тестирате политиките на компјутерски екран пред имплементацијата. Набргу потоа се појавија клучните насоки за климатската политика, кои важат и денес.

За жал, тие модели ја отстранија и потребата за длабоко критичко размислување. Ваквите модели го претставуваат општеството како мрежа на идеализирани купувачи и продавачи без емоции и затоа ја игнорираат сложената социјална и политичка реалност, па дури и влијанието на самите климатски промени. Нивното имплицитно ветување дека пазарните пристапи секогаш ќе функционираат значеше дека дебатите за политиките беа ограничени на она што најмногу им одговара на политичарите: постепени промени во законодавството и даноците.

Во времето кога првпат беа развиени овие модели, САД тврдеа дека со добро управување со шумите, може да складираат големи количини на јаглерод во почвата и дрвјата, така што нема да мора да ја намалат употребата на јаглен, нафта и гас во тоа време. Така, јаглеродните понори  се вклучени во климатската економска равенка. Сепак, поголемиот дел од вниманието во средината на 1990-тите беше насочено кон зголемување на енергетската ефикасност и енергетската транзиција (како што е префрлањето на В. Британија  од јаглен на гас) и потенцијалот на нуклеарната енергија да испорача големи количини електрична енергија без јаглерод. Надежта беше дека овие иновации брзо ќе го запрат зголемувањето на емисиите на фосилни горива.

Но, на преминот кон новиот милениум, стана јасно дека таквите надежи се неосновани. Со оглед на нивната основна претпоставка за постепени промени, станува сè потешко за економско-климатските модели да најдат одржливи патишта за избегнување на опасните климатски промени. Како одговор, моделите почнаа да вклучуваат сè повеќе примери за зафаќање и складирање на јаглерод, технологија која може да го отстрани јаглеродниот диоксид од електраните на јаглен и потоа да го складира заробениот јаглерод длабоко под земја на неодредено време.

Се покажа дека ова е можно во принцип: компримиран јаглерод диоксид е одвоен од фосилниот гас, а потоа се инјектира под земја во серија проекти од 1970-тите. Овие шеми на подобрено снабдување со нафта се дизајнирани да ги потиснат  гасовите во нафтените бушотини  за да ја туркаат нафтата кон бушотините  и на тој начин да овозможат да се извлече што повеќе од неа.

Зафаќањето и складирањето на јаглеродот понуди пресврт дека наместо користење на јаглерод диоксид за извлекување повеќе нафта, гасот наместо тоа се остава под земја и се отстранува од атмосферата. На крајот на краиштата, самата можност за зафаќање и складирање на јаглерод им даде на креаторите на политиката излез од толку потребните намалувања на емисиите на стакленички гасови.

Нов „магичен куршум“

Кога меѓународната заедница за климатски промени се состана во Копенхаген во 2009 година, беше јасно дека зафаќањето и складирањето на јаглеродот нема да биде доволно од две причини. Прво, сè уште не постоеше. Второ, голем трошок е. Ниту една од електраните на јаглен немаше капацитети за зафаќање и складирање на јаглерод, а мотивација за согорување на големи количини јаглен е производството на релативно евтина струја.

Дополнително инсталирање на прочистувачи на јаглеродот  на постоечките електрани, изградбата на инфраструктура за отстранување на заробениот јаглерод и развојот на соодветни геолошки складишта бараа огромни суми пари. Последично, единствената примена во реалниот свет на зафаќање на јаглерод тогаш – и сега – е употребата на заробениот гас во подобрените  шеми за добивање на нафта. Освен еден демонстратор, никогаш немало никакво зафаќање  на јаглерод диоксид од оџакот  на електрана на јаглен, а потоа складирање на тој јаглерод под земја.

Подеднакво важно, до 2009 година стануваше сè појасно дека нема да биде можно да се направат дури ни постепено намалувања што ги бараа креаторите на политиките. Ова беше случај дури и ако се иницираше зафаќање и складирање на јаглерод.

Бидејќи надежите за решение на климатската криза повторно исчезнаа, беше потребен уште еден „магичен куршум“. Беше потребна технологија  не само за да се забави зголемувањето на концентрацијата на јаглерод диоксид во атмосферата, туку и да се направи пресврт. Како одговор, заедницата за климатско и економско моделирање – веќе способна да вгради јаглерод на растенијата и складирање на геолошки јаглерод во нивните модели – сè повеќе го прифаќаше решението за комбинирање на двата методи.

Зафаќање и складирање на јаглерод со биоенергија, или BECCS, брзо се појави како нова спасителска технологија.

Со согорување на „заменлива“ биомаса, како што се дрво, земјоделски култури и отпад, наместо јаглен во електраните, потоа со зафаќање на јаглерод диоксид од оџакот на електраната и складирање под земја, BECCS може да генерира електрична енергија истовремено со отстранувањето на јаглеродниот диоксид од атмосферата . Тоа е затоа што биомасата, како дрвјата, расте, го вшмукува  јаглерод диоксидот од атмосферата. Со садење дрвја и други биоенергетски култури и складирање на јаглерод диоксидот ослободен од нивното согорување, може да се отстрани повеќе јаглерод од атмосферата.

Со ова ново решение во рака, меѓународната заедница се прегрупираше по повторните неуспеси да започне уште еден обид да го спречи опасното влијание на човештвото врз климата на планетава.  Сцената беше поставена за клучната климатска конференција во 2015 година во Париз.

Премногу добро за да биде вистинито

Додека генералниот секретар ја привршуваше  21-та Конференција на Обединетите нации за климатски промени, од толпата се слушна громогласен восклик. Луѓето скокаа на нозе, непознати се гушкаа, солзи течеа… Емоциите прикажани на 13 декември 2015 година не беа само за пред камерите. По неколкунеделни  исцрпувачки преговори во Париз, конечно беше постигнат напредок. Против сите очекувања, по децении лажни почетоци и неуспеси, меѓународната заедница конечно се согласи да го направи она што е неопходно за да се ограничи глобалното затоплување на многу под 2°C, по можност 1,5°C, во споредба со прединдустриските нивоа.

Договорот од Париз беше неверојатна победа за оние кои се најзагрозени од климатските промени. Богатите индустриски нации ќе бидат се’ повеќе погодени од зголемувањето на глобалните температури. Но, ниските островски држави како Малдивите и Маршалските Острови се во непосредна егзистенцијална опасност. Сепак, многумина сè уште сметаа дека Парискиот договор е неостварлив.

BECCS беше во центарот на вниманието бидејќи во тоа време тоа беше единствениот начин на кој климатско – економските модели можеа да најдат сценарија што ќе бидат во согласност со Парискиот договор. Затоа што алармот беше вклучен: наместо да се стабилизираат, глобалните емисии на јаглерод диоксид се зголемија за околу 60 отсто од 1992 година.

За жал, BECCS, како и сите претходни решенија, беше премногу добар за да биде вистинит. Според сценаријата произведени од Меѓувладиниот панел за климатски промени (IPCC) со 66 проценти или поголема шанса за ограничување на зголемувањето на температурата на 1,5 °C, BECCS ќе треба да отстранува 12 милијарди тони јаглерод диоксид секоја година.

Според тоа, BECCS ќе бара масивни  планови за садење дрвја и биоенергетски култури. Што всушност не е лоша работа, бидејќи на планетата ѝ требаат повеќе дрвја. Човештвото исече околу три трилиони дрвја откако почнавме да се занимаваме со земјоделство пред околу 13.000 години. Но, наместо да дозволи екосистемите да се опорават од човечките влијанија и шумите повторно да растат, BECCS генерално се однесува на наменски плантажи од индустриски размери коишто редовно се користат за биоенергија, а не на  јаглерод складиран во шумските стебла, корени и почва.

Во моментов, двете најефикасни биогорива се шеќерна трска за биоетанол и палмино масло за биодизел – и двете одгледувани во тропските предели. Бескрајните низи  на такви брзорастечки монокултурни стебла или други биоенергетски култури кои се берат  во чести интервали ја уништуваат биолошката разновидност, што веројатно на сите веќе им е јасно.

Се проценува дека BECCS ќе бара меѓу 0,4 и 1,2 милијарди хектари земја. Ова е од 25 до 80 проценти од вкупното земјиште што моментално се обработува. Како тоа ќе се постигне истовремено со предизвикот да се нахранат 8 – 10 милијарди луѓе до средината на векот или без уништување на родната вегетација и биодиверзитетот? Исто така, фокусирањето на развојот на огромни насади во посиромашните тропски земји носи реални ризици за локалното население. Со сите овие сознанија, оптимизмот околу BECCS е намален.

Од шупливо во празно

Идејата за директно зафаќање јаглерод директно од воздухот, сега поздравена од некои како најперспективна технологија, почна да зема замав.  Овој метод е помалку опасен  за екосистемите бидејќи бара помалку земја за работа од BECCS, вклучувајќи го и земјиштето потребно за нивно напојување со помош на ветер или соларни панели. Сепак, поради високите трошоци и големата побарувачка за енергија, ваквите системи нема да бидат широко користени.

Како што можеме да видиме, мисијата  со решенија за борба против CO₂ е сè уште прилично неуспешна, а сите технички решенија досега не се ефективни. Но, на повидок е веќе следното решение, а тоа е геоинженерството, со коешто намерно би влијаело на климата со ослободување на  нешто во атмосферата за да се излади. Тоа е луда идеја, но некои академици и политичари се мртви сериозни, и покрај значителните ризици. Националната академија на науките на САД, на пример, препорача да се одвојат до 200 милиони американски долари во следните пет години за истражување како геоинженерството може да се примени и регулира.

Исто така, тука е и  ESG и отпишување и или т.н. офсетирање на јаглеродот,  што всушност е прелевање од шупливо во празно и ќе им овозможи на најголемите загадувачи да продолжат да загадуваат, додека се фалат како го отпишале својот јаглерод. Каде и кому отишол  тој јаглерод се одделни прашања, но со тоа веќе се тргува на одделни берзи, без разлика што не се доближуваме до зацртаните цели. Но, парите се вртат и тоа е најважно.

Непријатна вистина

Во принцип, нема ништо лошо или опасно во предлозите за отстранување на јаглерод диоксид. Проблемите се јавуваат кога се претпоставува дека тие можат да се применат во голем обем. Тоа всушност служи како бланко чек за продолжување на согорувањето на фосилните горива.

Единствениот начин да се одржи човештвото безбедно е итно и одржливо радикално намалување на емисиите на стакленички гасови на социјално праведен начин, во кој академиците и научниците треба да ја играат својата улога. Сепак, многу од нив се чувствуваат крајно непријатно да ја преминат невидливата линија што ја дели нивната секојдневна работа од пошироките општествени и политички прашања. Постојат искрени стравувања дека тоа што ќе бидат сфатени како застапници за или против одредени прашања може да ја загрози нивната независност, па дури и нивната заработка и егзистенција. Но, постои уште една невидлива линија, онаа што го дели зачувувањето на академскиот интегритет и самоцензурата. Веројатно, приватно, многу научници изразуваат значителен скептицизам за Парискиот договор, BECCS, офсетите, геоинженерингот и нето нула емисиите, но со некои исклучоци повеќето од нив тивко си ја вршат својата работа, чекаат финансирање и не брануваат. Исто како и изминатите три години за време на пандемијата.