Глобалната финансиска состојба е лоша: се очекува натамошен раст на каматните стапки

ФЕД веројатно сака или треба целосно да ја сузбие  инфлацијата бидејќи најлошото нешто би било да се види дека инфлацијата повторно се искачува на двоцифрена бројка поради прерана одлука. Од другата страна на Атлантикот, Кристин Лагард од Европската централна банка  најави ново зголемување на каматните стапки во Европа и покрај растечките рецесиски ризици. Пазарот е убеден дека ЕЦБ на следниот состанок повторно ќе ги зголеми каматните стапки за 75 базични поени.

Македонската економија преживува тешки денови под налетот на економската и енергетската криза. Цените растат до плафон, инфлацијата урива рекорди. Државниот завод за статистика пресмета 19,8% инфлација во октомври, во споредба со истиот период лани, што ја позиционира земјата како водечка во регионот.

Цените на храната за една година пораснале дури за 32,4%. Или конкретно, за една година најмногу поскапел лебот и житата и тоа за речиси 50%, млекото, јајцата и сирењето за нешто повеќе од 40 отсто, а маслото за 40, 3 отсто… Инфлаторниот шок станува сѐ посилен и покрај мерките на власта, кои засега речиси и да не покажуваат никаков ефект.

Уверувањата и прогнозите беа дека ценовниот шок треба да се стабилизира, што се насетуваше и со движењата на светските пазари. Се случи сепак она што најмалку се посакуваше, што е изненадувачки и отвора дилеми на што конкретно се должи. 

Универзитетскиот професор Марјан Петрески во интервјуто за Капитал кажа дека инфлацијата е доминантно увезена, како последица на тектонските промени кои настанаа на глобалната политичко – економска сцена со руската инвазија врз Украина.

„Со нарушувањата на глобалната понуда на добра кои ги извезуваше Русија, а кои се надоврзаа на ребалансирањето по пандемијата, понудата и побарувачката на пазарот бараат нова рамнотежа, на повисоко ниво на цени.“, рече Петрески.

Меѓутоа, тој го истакнува фактот што растот на цените се прошири врз целата потрошувачка кошничка, што скоро целосно е пренесен ефект.

„На пример, во септември годинава имаме годишен раст на цените кај ресторани и хотели од 26.1%, што е компонента на базната инфлација, а за што веројатно сите ќе се сложиме дека е резултат на растот на цените на храната и на енергенсите, а не на засилена домашна побарувачка. Дека генералната побарувачка ослабува говорат и други индикатори, како на пример потрошувачките кредити чиј раст забави во август на 6.4% од 7.3% на почетокот од годината, а во истиот временски распон вкупните кредити го одржале своето темпо. Воопшто, падот на реалната плата ќе ја повлече и потрошувачката надолу.“, објаснува професорот.

Според него, не треба да игнорираме евентуални домашни фактори на инфлацијата, без оглед колку во одреден момент изгледаат мали.

„Првиот е големиот пораст на минималната плата во април годинава, што низ призма на цените, покажа мал притисок кај одредени ценовни компоненти, на пример кај услугите за домување и кај некои лични услуги, згора што ја зголеми социјалната тензија во врска со очекувањата за раст кај друг сегмент од платите.

Вториот знак е што притисокот врз цените на храната на глобално ниво е значајно намален, но тоа не е пресликано кај нас. На пример, индексот на цените на храната од ФАО во септември 2022 изнесува 136.3, и паѓа шести месец по ред, односно откако го достигна врвот од 159.7 во март 2022. Спротивно на овие тенденции, кај нас цените на храната достигнаа врв во септември 2022, раст од 29.8% на годишна основа, a кај некои подгрупи како леб и масла, растот е над 40%. Оттука, значаен дел од овој голем раст веројатно може да се припише на маржите од трговците и производителите -преработувачи.“, заклучува проф. Петрески.

Повисоки камати и рецесија или неконтролирана инфлација?

Монетарната политика е клучна во справување со инфлациските притисоци и може да биде исклучиво ефикасна во ситуација кога економијата е прегреана, односно кога ценовните притисоци се предизвикани од вишок потрошувачка. Бидејќи сегашната ситуација е сосем различна, легитимно е прашањето што една централна банка може да стори, а што не.

Бидејќи е јасно дека шокот е на страната на понудата, било која реакција на централна банка, посебно ако не е глобален играч, нема да промени ништо во однос на глобалните ценовни движења кои се пресликуваат и дома, туку со нагло затегнување може само да го „убие“ растот, кој и самиот е под негативно влијание од тековните глобални случувања.

„Единствено поле на кое централната банка може да влијае во тековниот контекст е ‘зауздувањето’ на инфлациските очекувања и да превенира дека тие ќе се вградат во, на пример, колективните договори и воопшто во среднорочните барања на синдикатите за пораст на платите, во кој случај тешко се излегува од тој круг на цени и плати, а каматните стапки ќе треба да останат постојано високи во подолг период.“, смета нашиот соговорник проф. Петрески.

Оттука, централната банка, во сегашните околности, води и ќе води политика на постепено нормализирање. Треба да имаме предвид дека иако изворот на сегашната инфлација е заеднички за многу држави ширум светот, сепак тие имаат и свои специфики. На пример, јасна е разликата меѓу САД и ЕУ: во САД, иако се водат спротивставени дебати, инфлацијата има повеќе домашни корени отколку во ЕУ, поради што и реакцијата на ФЕД е поостра од таа на ЕЦБ.

Кога сме кај централните банки, минатата недела беше повторно поврзана со нив. Американските Федерални резерви ги зголемија каматните стапки за уште 75 базични поени. Би рекле, во склад со очекувањата на повеќето пазари, иако пред состанокот имаше теории и шпекулации дека ФЕД може да ги зголеми каматните стапки за само 50 базични поени поради првите знаци за забавување на американската економија.

Она што малку ги потресе пазарите по состанокот беше говорот на претседателот на ФЕД, Џером Пауел. Контекстот на говорот е дека каматните стапки ќе треба дополнително да се зголемат пред да почнат да ги намалуваат.

Зошто е тоа лошо? Некои аналитичари веруваат дека кога каматните стапки ќе се искачат над 4 отсто, американската економија ќе потоне во длабока рецесија. На крајот на денот, се чини дека пазарот сака да види пресврт од ФЕД, а ако  погледнеме, се чини дека повеќето показатели (освен вработеноста) покажуваат дека врвот на американската инфлација е зад нас.

Сепак, ФЕД веројатно сака или треба целосно да ја сузбие  инфлацијата бидејќи најлошото нешто би било да се види дека инфлацијата повторно се искачува на двоцифрена бројка поради прерана одлука. Од другата страна на Атлантикот, Кристин Лагард од Европската централна банка  најави ново зголемување на каматните стапки во Европа и покрај растечките рецесиски ризици. Пазарот е убеден дека ЕЦБ на следниот состанок повторно ќе ги зголеми каматните стапки за 75 базични поени.

Што ќе донесат американските „меѓуизбори“

Во секој случај, ништо добро нема да се случи на светската економска сцена, а следствено и на домашната, додека не се тргне заканата од Трета светска војна којашто надвиснува периодов откако уште повеќе се заостри реториката помеѓу Западот и рускиот претседател Путин.

Во моментов кога е пишуван овој текст се’ уште не беа познати конечните резултати од конгресните избори во САД, или т.н. меѓуизбори (midterms). Некои аналитичари ги сметаат овие избори за најважни во земјата уште од Втората светска војна наваму. Ќе видиме дали резултатите ќе се одразат на натамошниот тек на војната во Украина.

Победата на демократите значи продолжување на моменталната политика, додека постои верување дека победата на републиканците ќе доведе до дисконтинуитет со сегашната администрација. Како примарни цели се поставуваат повлекување од војната и отворање преговори со цел да се постигне мир. Тука се и глобалната геополитичка стабилност, борба против инфлацијата, а потенцијално и барање за отповикување на претседателот Џо Бајден.

Без оглед на победникот на овие избори и одлуките коишто ќе следат, клучната невралгична точка којашто може да доведе до голема светска војна, како што велат многу аналитичари, е долгот на голем дел од државите во светот.

САД имаат национален долг од преку 31 илјада милијарди долари. Велика Британија и Јапонија практично се банкротирани, мора да печатат пари за да го откупат својот долг. Швајцарија е во лоша состојба со застрашувачки приватен долг. Кина има преку 300 отсто долг во однос на БДП.

На Русите и Арапите им оди добро, малку долгови, а многу суровини. Затоа се’ помалку купуваат американски долг во долари, затоа што се плашат дека ќе депрецира. Земјите на БРИК ја додадоа Саудиска Арабија и станаа БРИКС? Ова секако не е добра вест за САД и Западот, и покажува дека светот сака да ја намали зависноста од американскиот долар.

 Институтот за меѓународни финансии (IIF) очекува соодносот на глобалниот долг во однос на БДП да достигне 352 отсто на крајот на оваа година. Се чини дека државниот крипто (CBDC) се појавува како приоритетно решение, според аналитичарот Роберт Јуришиќ за хрватски Лидер медиа. Доколку биде прифатено истовремено во САД, ЕУ, В. Британија, Кина, Јапонија и Швајцарија, може да ја реши должничката криза. Спротивно на тоа, ако ова усвојување е само регионално ограничено, девалвацијата и губењето на куповната моќ може да бидат разорни.

Централните банки рекордно купуваат злато

Инаку, во целиот овој контекст податок вреден за спомнување е што минатиот квартал централните банки низ светот купија рекордна количина злато. Според Светскиот совет за злато (WGC), тие купиле речиси 400 тони злато во третиот квартал, што е 4 пати повеќе отколку за истиот период претходната година. Вкупното купување оваа година е највисоко од 1967 година, кога доларот сè уште беше врзан за златото.

Покрај купувањето од страна на централните банки, има и силно непријавено купување од институциите. Според WGC, не сите земји редовно ги објавуваат своите набавки на злато, вклучително и големите како Кина и Русија. И покрај големата побарувачка, цените на златото главно зависат од надворешни фактори, како што се макроекономското опкружување и трендот на доларот. Цените на златото оваа година беа под притисок поради агресивниот пораст на каматните стапки во САД и поскапувањето на доларот.

Кога зборуваме за металите, нивните цени се зголемија минатата недела како бран на оптимизам дека Кина ќе ја промени политиката на нулта стапка за ковид, а се очекуваше и зголемување на пазарната активност.

Цената на фјучерсите за бакар малку се намали од највисоките нивоа во изминатите четири месеци. Сепак, цената се уште е над просекот од последните неколку месеци поради стравот на пазарот од претстојните проблеми со снабдувањето.

Многумина предупредуваат дека глобалните залихи на бакар паднаа на рекордно ниско ниво, дека постојат ризици од недостиг и дека сегашните цени не ги одразуваат ограничувањата на физичкиот пазар.

И цените на челикот благо закрепнаа минатата недела, откако паднаа на најниското ниво од јуни 2020 година. Сепак, побарувачката за челик останува малку заматена од рецесиските притисоци. Клучните показатели за индустриското производство во Кина укажаа на забавување на активноста, при што инвестициите во секторот на недвижности паднаа за повеќе од 8 отсто во првите три квартали, што сигнализираше помала употреба на челик.

Цените на алуминиумот се на ниво од 2.300 долари за тон, па треба да се напомене дека Zhongwang Holdings поднесе барање за стечај. Тој е водечки кинески производител на алуминиумски профили и втор во светот. Главните причини за падот  на овој гигант се комбинација на бројни фактори, од зголемувањето на трошоците за енергија, преку американската царина до последиците од измамите во САД. Овој случај може да има последици ширум светот, а компанијата има 252 филијали ширум светот, но и акумулирала долг од 64 милијарди долари.

Суровата нафта „брент“ се движи околу 98 долари за барел, расте трета недела по ред и го достигна највисокото ниво од крајот на август. Сè уште е пресврт помеѓу ограничената понуда и стравот од рецесија, а послабиот долар и подготвеноста на дел од пазарот за поголем ризик го создадоа ова нагорно расположение.

Гасот ТТФ е во пад и моментално е на ниво од 110 евра за мегават час. Невообичаено топлото време за овој период од годината ја намали побарувачката за греење, што се одразува и на побарувачката на гас, но и на пополнетоста на складиштата низ Европа.

Земјите-членки на Европската унија веќе работат на изнаоѓање алтернативни рути за снабдување со гас за следната година, бидејќи сè уште постои неизвесност за испорака преку гасоводот Јамал, а гасоводот Северен тек 1 се смета за неупотреблив до понатамошно известување. Што се однесува до течниот гас, ќе видиме колку долго ќе трае европската конкурентност и дали другите пазари, на пример Југоисточна Азија, ќе ги привлечат танкерите кон себе со повисока цена.