Костас Дузинас
пратеник на СИРИЗА и претседател на Комитет за надворешна политика и безбедност

Со пратеникот на СИРИЗА и претседателот на Парламентарниот комитет за надворешна политика и безбедност во грчкиот Парламент, Костас Дузинас се сретнавме во Скопје за време на неговата официјална посета. Дузинас е еден од највлијателните светски професори на темите на правото, правната филозофија, човековите права и долгогодишен редовен професор на Биркбек, Лондон. Разговараме за процесите што ја потресуваат Европската Унија во очи на изборите пролетва, но и за балканските процеси на растење неопходни за иднината на овој дел од континентот.

Господине Дузинас, во вашата книга, „Сириза на власт – рефлексии на еден случаен политичар“, зборувате за идејата на левата идеологија во овој модерен свет на неолиберализам и раст на десницата. За себеси сметате дека сте случаен политичар?

 Да, јас сум случаен политичар.

Може ли да објасните што значи тоа?

Во Лондон заминав за да го завршам мојот докторат во 1974 и веднаш потоа ја започнав мојата кариера, рано станав професор, професор по право и правна филозофија и иако ги задржав врските со Грција не бев директно инволвиран со грчката политика. И тогаш не’ погоди кризата во 2008 – 2009 и тогаш англиските медиуми беа полни со стории дека Грците се мрзеливи и дека си го заслужуваат тоа што им се случи. Тоа ме правеше лут.Така одново го открив мојот интерес во грчката политика и почнав да пишувам колумни, за Гардијан, за различни интернет портали, да бранам еден многу базичен факт – дека грчкиот народ страда повеќе од кој било друг западен народ во мирнодопско време. Ние изгубивме третина од својот БДП, невработеност до 30 %, невработеност на младите до 60 %, млади луѓе, брилијантни умови, образувани, доаѓаа во Лондон да работат како келнери и чистачи. Тоа ми го кршеше срцето и тоа ме врати на грчката сцена. За мене беше одговорност. Како сениор професор, меѓународно препознаен, сакав да раскажам различна приказна од онаа на меинстрим медиумите. И тука е случајноста. Во септември, бев во Полска на конференција, ми се јавија од Атина да бидам кандидат за пратеник. Реков не, немам интерес да бидам политичар, но ме убедија откако ми кажаа дека шансите да ме изберат се многу мали.

Случајот со СИРИЗА е многу интересен во овој глобален феномен на пораст на крајната десница. Како ја гледате позицијата на левицата во Европа денес?

Тоа нè носи назад неколку децении.Со распадот на Советскиот сојуз, падот на Берлинскиот ѕид, распадот на Југославија, сето тоа значеше дека левицата беше поразена. Ние, луѓето во политичката матрица во којашто јас припаѓам бевме секогаш критични кон Советскиот Сојуз, но знаевме дека тој играше важна улога во меѓународната рамнотежа. Југославија, секако за нас, за луѓето со социјал – демократско убедување, беше еден значаен експеримент. Но, бевме поразени. И теоретски двата модели на левицата и комунизмот и социјал – демократскиот модел, не успеаа. Социјал – демократскиот модел пропадна кога Тони Блер во Британија, Шредер во Германија ги прифатија неолибералните идеи дека социјалната држава треба да доззволи да има приватизации на образованието, социјалната заштита, здравството… И пензиите и платите, но и работните услови, треба да бидат намалени за да се создаде компетитивност.

Во Европа се враќаат идеологии што мислевме дека се мртви

Така доаѓаме до растот на десницата.

Токму така.

И национализам и слично. Луѓето си бараат одговори во националните држави и национализмот.

Во право сте. Кога оваа економска политика стана доминантна во повеќето европски земји и во Брисел, во ЕК, имавме период на некои 20 години со глобализација, приватизација и сл. Луѓето се изморија, се влошија условите за живот, чувствуваа дека не се сигурни, иднината не им беше гарантитрана како што им беше во Западна Европа после војната со социјалните држави што беа создадени. И на таа почва на несигуност, екстремната десница си најде соодветна средина да расте. И тука се разбира се и миграцијата, бегалците. Иако, во апсолутна бројка, тоа беа премалку луѓе.

Но, беше искористено како аргумент на популистите.

Токму така. Беше искористено. Еве видете го примерот со Унгарија. Унгарија нема примено ниту еден бегалец, а г.Орбан вели дека ќе ги држел бегалците надвор, особено Муслиманите, затоа што верува во европска иднина на белиот, христијански народ.

Не е ли тоа фашизам?

Не сакам многу лесно да го користам тој термин. Но, нема дилема дека се враќаат идеологии што мислевме дека се мртви. После Втората светска војна, после Холокаустот мислевме дека овие нешта се завршени и нема никогаш да се вратат. ЕУ, со којашто се надевам дека Северна Македонија наскоро ќе започне преговори за да стане членка, беше создадена на два принципа – едниот е проспертитет базиран на солидарност, богатите земји да помагаат на сиромашните и второ, да се создаде една благородна економска конкуренција. Двата принципа беа поразени. Грција, Италија, Португалија, Шпанија, Ирска …

Но, гледаме дека кризата се прошири кон срцето на Европа. Гледаме несигурности во Германија, Франција. Вие сте професор на Биркбек, Лондон,

Брегзит!

Да, Брегзит е совршен пример за тоа. Колку опасни можат да бидат овие процеси, во насока на европската иднина?

Опасно е,сега кога доаѓаат европските избори. Ќе имаме нешто што се нарекува црн фронт. Го имате оној лик, Стив Бенон, кој беше гуру на претседателот Трамп, тој доаѓа во Брисел и најавува дека ќе формира Движење за да ја обедини крајната десница и да се преземе ЕУ. Што ќе се случува во мај е многу важно. Ако тоа се случи, тоа ќе биде крај за ЕУ какво што ја знаеме.

Кои се Вашите прогнози за изборите?

Не сакам да се коцкам со вакви нешта, но се очекува дека ќе има пораст на крајната десница, на сметка на ЕПП. Главниот проблем, што го гледаме и во домашната политика е што порастот на крајната десница го турка и центарот кон десно. На пример, кандитатот сега, г. Вебер, пред некоја година беше дел од екстремното десно крило на ЦДУ.

Мислите дека никој не можеше да претпостави дека тој би бил кандидат?

И да стане претседател на Комисијата. Некој што се изнакажал многу навредливи нешта низ годините, некој кој во овој момент ја поместува централната оска на европската политика кон крајности. И имаме духови што се враќаат, што мислевме дека се закопани. Мислевме дека историчари ќе се занимаваат со нацизмот и фашизмот и ќе го прочучуваат, но тоа ни се случува пак во срцето на Европа и навистина е загрижувачки.

Само ЕУ е иднината за Балканот

Тешко е да се прогнозираат резултатите, но еднакво тешко е да се прогнозира и Брегзит. Интервјуто го правиме само еден ден откако пропадна обидот на премиерката Тереза Меј за Договор.

Третиот обид пропадна.

Да, третиот. Вие сте живееле во Лондон со децении. Можете ли да ни го објасните британското општество и која беше поентата на оваа нелогичност?

Ќе кажам дека Европа секогаш беше траума за Британија. Европа беше една дијагонала низ тоа општество делејќи го на оние кои веруваат дека се дел од Европа, и на оние кои сметаат дека се многу над, помоќни и не сакаат да имаат ништо со континентот. И има извесна меланхолија во пост – колонијалниот приод.

Значи мислите дека е прашање на менталитет во голема мерка?

Да. Менталитет што до некаде и го разбирам. Тие велат вака – сме биле огромна колонијална сила, а сега политички сме дел од клуб, каде што главната сила, Германија, е нацијата што ние ја победивме во војната. Тоа е дел од еден поширок дел од менталитетот на нација што е во надолна линија после колонијализмот. Беа избркани од Африка, Азија, се вратија на својот остров и тоа е основата. Но, како што тоа се случува и во Унгарија, Италија, десницата базирана врз една генерална карактеристика на една нација гради политика која им кажува на луѓето – ние сме голема сила, ние сме голема цивилизација, големи бизнисмени. Тоа е десницата. И вториот наратив е – ние одиме надолу и за тоа се виновни бегалците. Тие доаѓаат, ни ги крадат работните места, местата во универзитетите, болниците итн. И тоа е лага. И ова е лага низ цела Европа. Европа, демографски пропаѓа. И кога ова не може да се реши во самата нација, тогаш ви требаат мигрантите. Ова се динамични луѓе, луѓе кои се надвор и кои, за разлика од мене, не се вратиле назад во своите земји. И тоа е голем проблем за нашите земји што ги губиме овие луѓе. Но, за Британија, за Германија тоа е токму она што им треба. Нов динамизам. Најдобрите умови се таму.

Европа ќе мора да се соочи со овие предизвици и да најде решенија. Нашата емисија всушност ги промовира европските стандарди и колку се важни интеграциите. Во таа насока, дали верувате дека ЕУ е се’ уште најдоброто решение за земјите од овој дел на регионот, сосе сите проблеми што ги има?

Ниедна сила не успеала да го владее Балканот на долг рок. Ние имаме големо богатство на народи, на јазици, религии и култури. Ние сме пример за мултикултура. Ниту Отоманците, ниту Австријците, ниту Русите можеле да останат како сила и да го владеат регионот долго, затоа што или доаѓале други сили или се случувале борбите за ослободување. Затоа интеграцијата што се одвива низ ЕУ е екстремно важна, затоа што тоа е блок на солидарност, затоа што е мултиетнички ентитет. Малку сум песимист во однос на моменталниот интерес на ЕУ за проширувањето и мислам дека многуте кризи со коишто се соочува ЕУ во моментов создава атмосфера во која Европејците се враќаат назад.

Но, колку ова може да биде лош сигнал особено за Северна Македонија? Ваквата нејасна позиција на ЕУ кон проширувањето може да направи граѓаните да се чувствуваат дека напорите за Преспанскиот договор не се валоризирани.

Сосема се согласувам. Дозволете да кажам нешто за Преспанскиот договор – овој Договор оди сосема спротивно на сите овие загрижувачки трендови во Европа, тој е нивна чиста спротивност. Тоа што истиот беше поздравен од сите големи нации е позитивен сигнал. Договорот создаде прозорец на можности, се случи преку еден прозорец на можности, имајќи ги Заев и Ципрас како лидери на двата народи кои успеаја да стават крај на еден долгогодишен спор. Но, создаде и прозорец на можности за целиот региот. Се надевам дека овој моментум ќе биде препознаен од останатите земји и лидери и ќе биде трансфериран од нас кон Косово и Србија, Босна и Херцеговина, Албанија. Дека тие ќе видат како светот го дочека и поздрави овој Договор базиран на признавањето и почитувањето на достоинството на другата страна. Ова е за мене филозофската основа на Преспанскиот договор. Многу ни се свежи сеќавањата од војните во Југославија, кога нашите браќа и сестри се убиваа меѓу себе. Тоа не смее да биде нашата иднина. Нашата иднина е само преку заедништво, заеднички економски развој и соработка, и секако иднината на Грција и на Северна Македонија преку духот на соработка и пријателство од Преспанскиот договор, преку заеднички проекти и заедништво, оти како народи сме многу блиски.

За тоа ни се потребни можеби повеќе „случајни политичари“?

Веројатно. (се смее, н.з)… Ви благодарам многу.